Hệ thống GDTX được ghi trong Luật giáo dục hiện hành là hệ thống giáo dục tiếp tục dành cho những người đã học hành qua hệ thống giáo dục ban đầu hoặc chưa học xong chương trình của hệ này. Cũng không ít người không có cơ hội được học trong hệ thống giáo dục ban đầu, ngay từ đầu họ đã phải tự học hoặc học theo hệ Bổ túc văn hóa trước đây, và đến nay, những kiến thức và kỹ năng không đủ để đáp ứng yêu cầu công việc, cần phải tiếp tục nâng cao học vấn của mình. Hệ thống này không giới hạn các đối tượng ở đầu vào bằng những quy định cứng nhắc, giúp cho người học tìm được cho mình một chỗ học, một cách học phù hợp để thỏa mãn mọi nhu cầu học tập của họ.
Tại phiên họp, GS.TS Phạm Tất Dong, Trưởng tiểu ban GDTXHTSĐ nêu lên những yêu cầu đặt ra cho việc hoàn chỉnh hệ thống các cơ sở GDTX: Hệ thống GDTX đã bộc lộ những điểm yếu, cho thấy không bắt kịp những yêu cầu bồi dưỡng, đào tạo nhân lực tại chỗ, thể hiện ở một số hiện tượng: Nội dung GDTX chưa gắn kết với mở rộng các việc làm trong xã hội, chưa góp phần phát triển các nghề; Chương trình, kế hoạch đầu tư cho hệ thống trung tâm GDTX cấp huyện thiếu hiệu quả trong việc triển khai; Giữa trung tâm GDTX với các doanh nghiệp chưa có sự hợp tác, gắn kết chặt chẽ về phương diện đào tạo lại và bồi dưỡng người lao động; Nhiều doanh nghiệp đã đào tạo, đào tạo lại và bồi dưỡng người lao động bằng việc sử dụng các công nghệ học tập hiện đại thì phần lớn trung tâm GDTX vẫn đào tạo theo những phương pháp truyền thống đã lạc hậu; Hệ thống trung tâm học tập cộng đồng ở đô thị không hấp dẫn người lao động bởi thiếu đáp ứng nhu cầu đa dạng về nghề và việc làm; Để khắc phục được những yếu kém của GDTX hiện nay, phải có sự đánh giá kết quả hoạt động của hệ thống nay so với những yêu cầu của nhiều văn kiện của Đảng và Nhà nước đã được ban hành.
Toàn cảnh phiên họp
Định hướng hoàn thiện mô hình GDTX theo quy định tại Luật Giáo dục 2019, Vụ GDTX đã đưa ra những đề xuất liên quan đến các mô hình GDTX: Trung tâm GDTX; Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp – GDTX; Trung tâm học tập cộng đồng (TTHTCĐ); Trung tâm khác thực hiện nhiệm vụ GDTX.
Trong đó, với Trung tâm GDTX, bao gồm trung tâm công lập và tư thục, định hướng mở rộng, cụ thể hóa nhiệm vụ; Tăng giao quyền cho Giám đốc Trung tâm; Bổ sung thêm Tổ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ phục vụ hoạt động đào tạo, bồi dưỡng trong trung tâm; Sở GDĐT quản lý trực tiếp Trung tâm GDTX.
Về Trung tâm giáo dục nghề nghiệp-GDTX, Vụ GDTX đề xuất chỉ quy định cho loại hình trung tâm công lập (hiện khoảng gần 600 trung tâm) theo hướng cụ thể hóa nhiệm vụ, mở rộng một số chức năng có tính thực tiễn. UBND cấp huyện trực tiếp quản lý Trung tâm; Sở GDĐT, Sở Lao động – Thương binh và Xã hội chịu trách nhiệm quản lý và hướng dẫn về chuyên môn đối với Trung tâm theo thẩm quyền.
Đối với Trung tâm Học tập cộng đồng, Vụ GDTX cho rằng mở rộng loại hình Trung tâm bao gồm trung tâm công lập và dân lập. Điều chỉnh cơ cấu tổ chức theo hướng khuyến khích sự tham gia của cộng đồng dân cư. Khuyến khích hình thành mô hình trung tâm theo hướng cộng đồng tự quản.
Đề xuất một số các giải pháp hoàn thiện các mô hình GDTX giai đoạn 2021 – 2025, GS.TS. Phạm Tất Dong đặt vấn đề, nên chăng phải đặt lại việc tổ chức trường CĐ hoặc ĐH cộng đồng cho người lớn, nhất là những cán bộ, công chức, viên chức, kỹ thuật viên cần phải hoàn thành những nhiệm vụ học tập theo yêu cầu của vị trí làm việc. Cùng với đó, cần xác định ranh giới quản lý công việc dạy nghề giữa Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội với Bộ GDĐT. “Theo tôi, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội chỉ quản lý các trường CĐ nghề và trung cấp nghề. Còn các cơ sở dạy nghề với tên là trung tâm thì nhập vào cơ sở GDTX do Bộ GDĐT quản lý. Hệ thống GDTX sẽ đặt trong lòng các cộng đồng dân cư, trở thành cơ sở giáo dục tại cộng đồng, vì cộng đồng, do cộng đồng và của cộng đồng”, GS Phạm Tất Dong nêu quan điểm.
Trưởng tiểu ban GDTX cho rằng, cần tập trung các chính sách cho việc xây dựng hệ thống GDTX mở; trong hệ này không có bất cứ rào cản nào đối với việc học suốt đời của mỗi công dân. Mở các cơ sở GDTX tại các doanh nghiệp, trường học, bệnh viện, công trường… để tổ chức việc học tập của người lao động tại nơi làm việc vì công việc. Các cơ sở này cũng mang tính mở.
GDTX cần huấn luyện cho mọi người dân tại cộng đồng biết sử dụng các thiết bị như máy tính bàn, máy tính bảng, ipad, smartphone… để có thể học tại nhà, học mọi lúc mọi nơi. Hệ thống đánh giá công nhận kết quả học tập suốt đời phải công nhận kết quả tự học, học vượt cấp học, học không chính quy một cách bình đẳng với học tập chính quy, tạo nên văn hóa học tập trong nhân dân.
Xây dựng mô hình “Công dân học tập” là chức năng của mọi cơ sở GDTX. Từ đó, mỗi người dân dù học tập ở đâu cũng phải phấn đấu theo đúng tiêu chí công dân học tập do Nhà nước ban hành.
Với chủ đề “Hoàn thiện các mô hình giáo dục thường xuyên theo quy định tại Luật Giáo dục 2019”, các chuyên gia tham dự Phiên họp cho rằng, cần xây dựng quy chế cho tổ chức và hoạt động của các Trung tâm GDTX, tạo điều kiện, căn cứ hành lang pháp lý để thúc đẩy sự phát triển.
Các chuyên gia cũng phân tích những khó khăn của mô hình kỹ thuật trong việc cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học cung cấp nguồn học liệu cho cơ sở GDTX đáp ứng nhu cầu học tập của người học theo Điều 46 Luật Giáo dục 2019 và những rào cản pháp luật hiện nay để cụ thể hoá nội dung này.
PGS.TS. Hoàng Minh Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa Hà Nội phát biểu tại phiên họp
Đề xuất tại phiên họp, PGS.TS. Hoàng Minh Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa Hà Nội cho rằng, hành lang pháp lý với cơ chế thoáng hơn là điều kiện quan trọng để thúc đẩy GDTX. Trung tâm GDTX có thể liên kết trường ĐH để đào tạo, cấp bằng, có thể tổ chức chương trình không cấp bằng, tập trung nâng cao kiến thức. Theo PGS.TS. Hoàng Minh Sơn “Xã hội sẽ thay đổi nhanh chóng trong những năm tới, đặc biệt là dạy – học. Nếu chúng ta không đón trước sẽ bị tụt hậu”.
Các Uỷ viên Hội đồng phát biểu ý kiến tại phiên họp
Theo GS.TS Nguyễn Quý Thanh, Uỷ viên Hội đồng, Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Bộ GDĐT cần định vị rõ nét hơn về GDTX, tập trung giáo dục người lớn, đồng thời, khẳng định GDTX phải được dẫn dắt bởi các trường đại học.
Đồng quan điểm với GS.TS. Nguyễn Quý Thanh, TS. Trương Tiến Tùng, Hiệu trưởng Trường Đại học Mở Hà Nội cho rằng, để đảm bảo chất lượng, GDTX cần đẩy mạnh liên kết với các trường đại học vì GDTX không tự làm ra nội dung.
Nhấn mạnh nhu cầu học tập của người Việt Nam tích cực gia tăng, TS. Trương Tiến Tùng phân tích, GDTX cần căn cứ chuẩn đầu ra, thời lượng để tính toán các khóa học, với hai hướng, một là nội dung để hoàn thành văn bằng, hai là kỹ năng, hướng tới học để chung sống, học để sống tốt hơn.
Theo PGS.TS. Lưu Bích Ngọc, Chánh Văn phòng Hội đồng, để triển khai Luật Giáo 2019 về GDTX cần có các quy định cụ thể, rõ ràng trong các văn bản chính sách dưới Luật, đặc biệt, những quan điểm chính sách mới cho GDTX thể hiện những đổi mới trong Luật Giáo dục 2019 đã ban hành cần được thể hiện trong Chiến lược Giáo dục 2021 – 2030 và tầm nhìn 2045.
Các đại biểu tham dự phiên họp
Tổng kết phiên họp, GS.TS. Phạm Tất Dong, Truởng Tiểu ban GDTXHTSĐ nhấn mạnh: Nội dung, phương pháp, phương thức đào tạo tại các Trung tâm GDTX cấp huyện và TTHTCĐ cấp xã cần tiếp cận với những tri thức mới, công nghệ mới; GDTX dưới góc độ là hệ thống các cơ sở giáo dục không chính quy sẽ cần được hiện đại hóa bằng cách đầu tư tài chính ban đầu để nó có ít nhiều năng lực đào tạo trực tuyến hoặc đào tạo từ xa. Còn nếu dưới góc độ là một nhiệm vụ giúp đỡ mọi người HTSĐ phải là chương trình, kế hoạch đào tạo tại nơi làm việc các doanh nghiệp, hợp tác xã, bệnh viện, trường học… phụ trách. Như vậy sẽ thực hiện được phương thức học tại nơi làm việc, vì công việc; GDTX phải được tiến hành ngay trong từng gia đình mà thế giới hiện đại gọi là học tại nhà (như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhắc cần xây dựng Gia đình học hiệu từ năm 1948); Chính phủ cần cho mở rộng chức năng đào tạo của một số trường đại học, đặc biệt là các đại học mở để họ tổ chức học tập cho đối tượng trên bằng các khóa học mở, tìm kiếm giải pháp để người lớn có tài nguyên giáo dục, tiếp cận công nghệ mới nhiều hơn.